Trên thực tế, huyết áp cao (tăng huyết áp) được gọi là “kẻ sát thủ thầm lặng” bởi bệnh tiến triển âm thầm, không gây đau đớn rõ rệt nhưng lại âm thầm phá hủy các cơ quan quan trọng như tim, não, thận, mắt… Nhiều người chỉ biết mình mắc bệnh khi biến chứng đã xảy ra, lúc đó mọi can thiệp đều trở nên muộn màng hoặc tốn kém hơn rất nhiều.

Huyết áp cao là gì?

Huyết áp là lực của máu tác động lên thành mạch khi tim co bóp và đẩy máu đi nuôi cơ thể. Chỉ số huyết áp gồm hai phần:

• Huyết áp tâm thu (số trên): đo lực khi tim co bóp.

• Huyết áp tâm trương (số dưới): đo lực khi tim nghỉ giữa hai lần đập.

Khi nào được coi là cao huyết áp?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người trưởng thành được chẩn đoán tăng huyết áp khi:

• Huyết áp ≥ 140/90 mmHg, đo ít nhất hai lần, cách nhau vài ngày.

• Hoặc khi bệnh nhân đang dùng thuốc hạ áp.

Phân loại mức độ huyết áp cao:

Điều đáng lo là rất nhiều người bị tăng huyết áp nhưng không hề biết, vì không có dấu hiệu rõ rệt. Chính vì vậy, huyết áp cao được xem như một bệnh mạn tính phổ biến nhất hiện nay, ảnh hưởng đến hơn 1 tỷ người trên toàn thế giới.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Tăng huyết áp không phải lúc nào cũng có một nguyên nhân rõ ràng. Trên thực tế, phần lớn các trường hợp đều thuộc nhóm “nguyên phát” – nghĩa là không tìm được nguyên nhân cụ thể. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra nhiều yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng huyết áp cao.

 Nguyên nhân nguyên phát (vô căn)

Chiếm khoảng 90–95% trường hợp. Bệnh xuất hiện dần theo thời gian do sự kết hợp của nhiều yếu tố:

• Tuổi tác: Càng lớn tuổi, thành mạch càng xơ cứng, huyết áp càng dễ tăng.

• Di truyền: Gia đình có người mắc tăng huyết áp thì nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

• Lối sống thiếu lành mạnh: Ăn mặn, ăn nhiều mỡ động vật, ít vận động, hút thuốc, uống rượu bia thường xuyên.

• Stress kéo dài: Tâm lý căng thẳng làm hệ thần kinh giao cảm hoạt động quá mức, tăng co mạch và huyết áp.

 Nguyên nhân thứ phát

Chiếm khoảng 5–10% trường hợp. Lúc này huyết áp cao là hệ quả của một bệnh lý nền khác, ví dụ:

• Bệnh thận mãn tính, viêm cầu thận, hẹp động mạch thận

• Rối loạn nội tiết: Cường tuyến thượng thận, u tủy thượng thận, cường giáp…

• Tác dụng phụ của thuốc: Corticoid, thuốc tránh thai, thuốc giảm đau NSAID…

 Các yếu tố nguy cơ điển hình cần đặc biệt lưu ý

Dưới đây là những yếu tố khiến bạn dễ mắc huyết áp cao hơn người bình thường:

🔹 Chế độ ăn nhiều muối (trên 5g/ngày)
🔹 Béo phì, thừa cân
🔹 Ít vận động thể chất
🔹 Hút thuốc lá, uống rượu bia thường xuyên
🔹 Ngủ không đủ, hay thức khuya
🔹 Người có bệnh nền: đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, gout…

Dấu hiệu nhận biết (nếu có)

Một trong những điều nguy hiểm nhất của huyết áp cao là phần lớn bệnh nhân không có triệu chứng rõ ràng trong nhiều năm. Bệnh cứ âm thầm tiến triển, tổn thương dần tim, não, thận… mà người bệnh hoàn toàn không hay biết.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cơ thể vẫn có thể “cảnh báo” bằng những dấu hiệu dưới đây – đặc biệt là khi huyết áp tăng quá cao hoặc đã kéo dài lâu ngày:

Một số dấu hiệu cảnh báo huyết áp cao:

• Đau đầu âm ỉ, nhất là vùng sau gáy vào buổi sáng

• Chóng mặt, choáng váng, cảm giác đứng không vững

• Tim đập nhanh, hồi hộp

• Khó thở, nhất là khi gắng sức

• Mệt mỏi kéo dài, giảm khả năng tập trung

• Mắt mờ, nhìn không rõ, đau mắt (do tổn thương võng mạc)

• Chảy máu cam không rõ nguyên nhân

• Ù tai, mất ngủ, hay thức giấc nửa đêm

Tuy nhiên, nhiều người hoàn toàn không có bất kỳ triệu chứng nào – đặc biệt là ở giai đoạn đầu. Việc chủ động kiểm tra huyết áp định kỳ là cách duy nhất để phát hiện sớm.

Khi nào nên đo huyết áp?

• Từ 30 tuổi trở lên, nên đo huyết áp ít nhất mỗi 6 tháng 1 lần

• Nếu có các yếu tố nguy cơ (béo phì, stress, ít vận động, tiền sử gia đình…), nên kiểm tra 3 tháng/lần

• Nếu đã được chẩn đoán tăng huyết áp: tuân thủ đo mỗi ngày tại nhà, ghi lại kết quả để theo dõi điều chỉnh thuốc

Hậu quả của huyết áp cao nếu không kiểm soát

Huyết áp cao giống như một “quả bom nổ chậm” trong cơ thể. Nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời, nó sẽ tàn phá âm thầm nhiều cơ quan quan trọng – dẫn đến các biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng.

Dưới đây là những hậu quả nghiêm trọng mà huyết áp cao có thể gây ra:

 Đột quỵ (tai biến mạch máu não)

Là biến chứng thường gặp và nguy hiểm nhất. Huyết áp cao khiến thành mạch não bị tổn thương, có thể vỡ ra gây xuất huyết não hoặc hình thành cục máu đông làm tắc mạch máu não.

➡ Triệu chứng: liệt nửa người, méo miệng, nói ngọng, hôn mê…
➡ Có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng suốt đời.

 Nhồi máu cơ tim – Suy tim

Huyết áp cao làm tim phải làm việc quá sức trong thời gian dài, dẫn đến phì đại cơ tim, sau đó là suy tim.

➡ Nguy cơ nhồi máu cơ tim cấp, đe dọa tính mạng nếu không can thiệp kịp thời.

Suy giảm trí nhớ – Sa sút tâm thần

Mạch máu não bị tổn thương khiến máu lên não kém, ảnh hưởng đến trí nhớ, sự tập trung, và khả năng tư duy.

➡ Dễ gặp ở người cao tuổi có tiền sử huyết áp cao kéo dài.

 Tổn thương mắt – Mờ mắt, mù lòa

Huyết áp cao gây thoái hóa hoặc xuất huyết võng mạc, làm giảm thị lực nghiêm trọng.

➡ Người bệnh có thể thấy “ruồi bay”, nhòe mắt hoặc mất thị lực đột ngột.

 Suy thận mãn tính

Thận là cơ quan có hệ mạch máu dày đặc. Huyết áp cao làm tổn thương các mạch máu nhỏ ở cầu thận, dẫn đến:

➡ Giảm chức năng lọc máu → Suy thận
➡ Có thể phải lọc máu định kỳ hoặc ghép thận

Tăng huyết áp không chỉ là một con số bất thường, mà là dấu hiệu của một cơ thể đang gánh chịu tổn thương trong im lặng.

Chẩn đoán và theo dõi huyết áp cao

Việc chẩn đoán sớm và theo dõi huyết áp định kỳ là yếu tố then chốt giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng của bệnh. Như đã nói, tăng huyết áp thường không có triệu chứng, nên cách duy nhất để phát hiện bệnh là đo huyết áp thường xuyên và đúng cách.

 Cách đo huyết áp đúng

Để có kết quả chính xác, bạn cần lưu ý:

• Nghỉ ngơi ít nhất 5 phút trước khi đo

• Ngồi thư giãn, tay đặt ngang tim, không vắt chéo chân

• Không uống cà phê, hút thuốc, vận động mạnh trong 30 phút trước đo

• Đo 2 – 3 lần, cách nhau vài phút, lấy trung bình

Gợi ý: Nên đo vào buổi sáng sau khi ngủ dậy và buổi tối trước khi đi ngủ. Sử dụng máy đo huyết áp điện tử ở bắp tay là lựa chọn an toàn, dễ dùng.

 Chẩn đoán tăng huyết áp

Theo khuyến cáo của Bộ Y tế và WHO:

• Huyết áp ≥ 140/90 mmHg trong ít nhất 2 lần đo riêng biệt

• Hoặc đang dùng thuốc hạ áp cũng được xem là bệnh nhân tăng huyết áp

Ngoài đo huyết áp, bác sĩ thường chỉ định thêm các xét nghiệm:

 Theo dõi huyết áp tại nhà

• Nếu đã chẩn đoán tăng huyết áp: nên đo mỗi ngày và ghi chép lại kết quả vào sổ theo dõi

• Dữ liệu này giúp bác sĩ điều chỉnh thuốc kịp thời, tránh tụt hoặc vọt huyết áp quá mức

“Không phải cứ uống thuốc là xong, mà phải hiểu rõ cơ thể mình đang phản ứng thế nào. Việc đo và ghi lại huyết áp hằng ngày giúp bác sĩ nhìn thấy bức tranh rõ ràng hơn để điều trị đúng hướng.” — Bác sĩ chia sẻ

Phác đồ điều trị huyết áp cao – Kết hợp Tây y và Đông y hiệu quả

Điều trị tăng huyết áp không đơn thuần chỉ là uống thuốc, mà là một quá trình kiểm soát lâu dài, kết hợp giữa thuốc – chế độ sống – và đôi khi là hỗ trợ từ y học cổ truyền. Mục tiêu điều trị là:

• Giữ huyết áp ổn định dưới 140/90 mmHg (hoặc thấp hơn nếu có bệnh nền như tiểu đường, bệnh tim mạch…)

• Ngăn ngừa biến chứng tim, não, thận

• Nâng cao chất lượng cuộc sống, kéo dài tuổi thọ

 Điều trị bằng Tây y – Kiểm soát chỉ số nhanh, hiệu quả

Bác sĩ thường sẽ kê đơn thuốc dựa trên mức độ tăng huyết áp, tuổi tác, bệnh lý kèm theo (tiểu đường, suy tim, rối loạn mỡ máu…).

🔹 Các nhóm thuốc thường dùng:

🔸 Liều dùng sẽ được cá nhân hóa và cần tuân thủ tuyệt đối, tránh bỏ thuốc hoặc tự tăng liều.

 Điều trị bằng Đông y – Điều hòa khí huyết, ổn định từ gốc

Y học cổ truyền quan niệm: Tăng huyết áp thuộc phạm trù “huyễn vựng” (chóng mặt, hoa mắt), liên quan đến can hỏa vượng, thận âm hư, đàm thấp tích tụ gây rối loạn điều hòa huyết áp.

Một số bài thuốc Đông y hỗ trợ ổn định huyết áp:

• Thiên ma câu đằng thang: điều trị hoa mắt, chóng mặt, mất ngủ, tăng huyết áp thể can dương thượng kháng

• Địa long – Câu đằng – Hoàng cầm: giúp giãn mạch, an thần, hỗ trợ hạ áp

• Bài thuốc bổ thận âm – dưỡng can huyết: dùng trong thể âm hư, cơ thể gầy yếu, mất ngủ

🔸 Đông y không thay thế hoàn toàn thuốc Tây, nhưng có thể hỗ trợ điều hòa từ gốc, nhất là trong trường hợp bệnh mạn tính lâu năm, thể trạng yếu, không dung nạp thuốc Tây.

💬 “Tôi từng điều trị cho nhiều bệnh nhân huyết áp cao lâu năm, gặp tác dụng phụ khi dùng thuốc Tây. Khi phối hợp thêm Đông y – như các bài thuốc bổ can thận, hoạt huyết tiêu đàm – huyết áp được kiểm soát ổn định, giấc ngủ cải thiện rõ rệt.” — Lương y chia sẻ

 Sự kết hợp Đông – Tây y: Giải pháp toàn diện cho người bệnh