Dạ dày là “bạn đồng hành” của chúng ta suốt đời. Đừng để những thói quen nhỏ hàng ngày làm tổn thương nó. Hãy chăm sóc từ những điều giản dị nhất – ăn đúng, ngủ đủ, và luôn lắng nghe cơ thể của mình.

Bộ Y tế tại Hội nghị tiêu hóa – Gan mật: “Khoảng 70% dân số nước ta nhiễm vi khuẩn HP, nguyên nhân chính gây viêm, loét dạ dày–tá tràng và ung thư dạ dày” (1)

Đau dạ dày là gì?

Trong quá trình làm việc tại phòng khám tiêu hóa, tôi thường bắt gặp câu hỏi quen thuộc từ bệnh nhân: “Bác sĩ ơi, đau dạ dày có nguy hiểm không? Nó có phải là bệnh không?”. Câu trả lời là: đau dạ dày không phải là một bệnh lý đơn lẻ, mà là tên gọi chung cho tình trạng đau hoặc khó chịu ở vùng dạ dày, chủ yếu là vùng thượng vị (vùng bụng trên, dưới xương ức).

Hiểu một cách đơn giản, đau dạ dày là hiện tượng khi niêm mạc dạ dày bị tổn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau, dẫn đến các triệu chứng như đau rát, quặn thắt, đầy bụng, ợ hơi, buồn nôn hoặc khó tiêu.

Đây là một trong những tình trạng phổ biến nhất về tiêu hóa, có thể gặp ở mọi lứa tuổi, từ học sinh – sinh viên, người đi làm cho đến người lớn tuổi. Tuy nhiên, nhiều người có xu hướng chủ quan, tự ý dùng thuốc giảm đau tạm thời mà không điều trị tận gốc, dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng về sau.

Phân biệt đau dạ dày cấp tính và mãn tính

• Đau dạ dày cấp tính: Xảy ra đột ngột, cơn đau thường dữ dội, có thể kèm theo buồn nôn, nôn ói hoặc tiêu chảy. Nguyên nhân thường do ăn uống không hợp vệ sinh, nhiễm khuẩn hoặc sử dụng thuốc không đúng cách.

• Đau dạ dày mãn tính: Cơn đau xuất hiện âm ỉ, kéo dài theo từng đợt hoặc liên tục. Thường liên quan đến nhiễm vi khuẩn HP, viêm loét dạ dày hoặc rối loạn tiêu hóa kéo dài. Nếu không được điều trị đúng, rất dễ chuyển thành viêm loét, xuất huyết hoặc biến chứng nguy hiểm.

 Nguyên nhân gây đau dạ dày thường gặp

Là bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa, tôi nhận thấy rằng đau dạ dày thường không xảy ra một cách ngẫu nhiên. Nó là hệ quả của quá trình tổn thương niêm mạc dạ dày do nhiều yếu tố tác động, từ thói quen sinh hoạt đến nhiễm khuẩn hoặc sử dụng thuốc sai cách. Hiểu rõ nguyên nhân gây đau dạ dày là bước đầu quan trọng để điều trị hiệu quả và phòng ngừa tái phát.

Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra các vấn đề về dạ dày, đặc biệt là viêm loét dạ dày – tá tràng. HP là loại vi khuẩn có thể sống trong môi trường acid khắc nghiệt của dạ dày. Khi xâm nhập vào cơ thể, chúng làm tổn thương lớp niêm mạc bảo vệ, gây viêm và hình thành vết loét.

Nhiều trường hợp đau dạ dày dai dẳng, điều trị mãi không dứt là do người bệnh mang vi khuẩn HP nhưng chưa được phát hiện và xử lý đúng cách.

 Chế độ ăn uống và sinh hoạt không lành mạnh

• Ăn uống thất thường, bỏ bữa, ăn quá no hoặc quá đói

• Sử dụng nhiều thức ăn cay nóng, chiên rán, đồ chua, cà phê, rượu bia

• Ăn khuya thường xuyên hoặc vừa ăn xong đã nằm

Những thói quen này gây kích ứng niêm mạc dạ dày, tăng tiết acid dịch vị, làm tăng nguy cơ đau và viêm loét dạ dày theo thời gian.

Căng thẳng, lo âu kéo dài (stress)

Ít ai ngờ rằng yếu tố tâm lý lại ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tiêu hóa. Áp lực công việc, mất ngủ, suy nghĩ tiêu cực làm rối loạn thần kinh điều hòa co bóp và bài tiết acid trong dạ dày. Điều này khiến người bệnh dễ bị đau dạ dày chức năng, ăn uống kém hấp thu, mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

 Sử dụng thuốc không hợp lý

Việc dùng dài ngày các loại thuốc chống viêm, giảm đau (như NSAIDs: ibuprofen, diclofenac…), thuốc corticoid hoặc kháng sinh liều cao có thể bào mòn niêm mạc dạ dày, gây viêm, thậm chí chảy máu.

Tôi đã từng điều trị cho nhiều bệnh nhân lớn tuổi bị đau dạ dày cấp tính hoặc xuất huyết dạ dày do tự ý dùng thuốc giảm đau liên tục mà không có chỉ định bảo vệ dạ dày đi kèm.

 Các nguyên nhân khác

• Hút thuốc lá: Làm giảm lượng máu nuôi dưỡng niêm mạc dạ dày và tăng nguy cơ viêm loét.

• Rối loạn nội tiết, thay đổi hormone: Thường gặp ở phụ nữ mang thai hoặc người bị rối loạn tuyến giáp.

• Yếu tố di truyền: Gia đình có tiền sử bệnh dạ dày cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.

Một chế độ ăn uống khoa học, kiểm soát stress và sử dụng thuốc đúng cách là chìa khóa giúp bạn phòng ngừa đau dạ dày hiệu quả. Đừng đợi đến khi cơn đau xuất hiện mới bắt đầu lo lắng.

Triệu chứng nhận biết đau dạ dày

Trong quá trình khám bệnh, tôi thường gặp nhiều người đã bị đau dạ dày trong thời gian dài nhưng lại không hề hay biết. Phần vì chủ quan, phần vì các triệu chứng ban đầu rất dễ nhầm lẫn với rối loạn tiêu hóa thông thường. Chính vì thế, việc nhận biết sớm dấu hiệu đau dạ dày sẽ giúp người bệnh điều trị đúng lúc, ngăn chặn biến chứng nguy hiểm.

 Đau vùng thượng vị

Đây là dấu hiệu điển hình nhất. Người bệnh thường cảm thấy:

• Cơn đau âm ỉ hoặc nóng rát vùng bụng trên (phía dưới xương ức)

• Đau tăng lên khi đói, hoặc sau khi ăn quá nhiều

• Đôi khi lan ra sau lưng hoặc vùng ngực, gây nhầm lẫn với đau tim

Cơn đau dạ dày có thể kéo dài vài giờ hoặc lặp lại nhiều lần trong ngày, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và giấc ngủ.

Đầy bụng, chướng hơi, ợ hơi, ợ chua

Do rối loạn hoạt động tiêu hóa, người bệnh thường cảm thấy bụng khó chịu, đầy trướng sau khi ăn. Một số triệu chứng đi kèm như:

• Ợ hơi nhiều lần trong ngày

• Cảm giác nóng rát vùng ngực do trào ngược acid (ợ chua)

• Khó tiêu, ăn không ngon miệng

Đây là biểu hiện thường gặp của người bị viêm loét dạ dày – tá tràng hoặc rối loạn co bóp dạ dày.

 Buồn nôn và nôn

Khi niêm mạc dạ dày bị kích thích mạnh, dịch tiêu hóa có thể bị đẩy ngược lên thực quản hoặc ra ngoài, gây buồn nôn hoặc nôn. Triệu chứng này thường xuất hiện sau ăn hoặc vào buổi sáng sớm khi bụng rỗng.

Nếu nôn ra dịch màu đen, lẫn máu, người bệnh cần đi khám ngay vì có thể là dấu hiệu cảnh báo xuất huyết tiêu hóa.

 Mệt mỏi, sút cân không rõ nguyên nhân

Đau dạ dày kéo dài khiến người bệnh ăn uống kém, hấp thu kém, dẫn tới thiếu dinh dưỡng. Kết quả là:

• Cơ thể mệt mỏi, uể oải

• Sút cân nhanh chóng dù không ăn kiêng

• Thiếu máu nếu có viêm loét chảy máu âm thầm

Rối loạn giấc ngủ, dễ cáu gắt

Một số bệnh nhân chia sẻ rằng họ bị mất ngủ, hay tỉnh giấc giữa đêm vì cảm giác đau tức bụng hoặc nóng rát thượng vị. Việc này kéo dài khiến tinh thần sa sút, ảnh hưởng đến công việc và cuộc sống.

Biến chứng nguy hiểm nếu không điều trị sớm

Một trong những điều khiến tôi luôn trăn trở là nhiều bệnh nhân tìm đến bác sĩ khi đau dạ dày đã trở nên nghiêm trọng, có biến chứng. Có người nghĩ đó chỉ là cơn đau vặt vãnh, tự mua thuốc uống qua loa, đến khi đau dữ dội, nôn ra máu hay sút cân nhanh mới tá hỏa đi khám. Đáng tiếc, lúc đó việc điều trị đã phức tạp hơn rất nhiều.

 Viêm loét dạ dày – tá tràng

Đây là biến chứng thường gặp nhất của đau dạ dày kéo dài. Khi lớp niêm mạc bị bào mòn lâu ngày, axit dịch vị sẽ ăn sâu vào thành dạ dày, tạo nên các vết loét. Người bệnh có thể cảm thấy:

• Đau âm ỉ tăng khi đói hoặc sau ăn

• Buồn nôn, ợ hơi nhiều

• Mất ngủ kéo dài do đau tái diễn về đêm

Nếu không điều trị, các vết loét này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng hơn như thủng dạ dày hay chảy máu.

Xuất huyết tiêu hóa

Biến chứng này có thể đe dọa tính mạng, nhất là ở người lớn tuổi hoặc có bệnh lý nền. Khi ổ loét bị vỡ mạch máu, bệnh nhân có thể:

• Nôn ra máu hoặc dịch đen như bã cà phê

• Đi ngoài phân đen, mùi hôi

• Hoa mắt, tụt huyết áp, mệt lả

Xuất huyết tiêu hóa cần được cấp cứu ngay tại bệnh viện. Do đó, nếu thấy bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, bạn không nên chần chừ.

 Hẹp môn vị (tắc nghẽn dạ dày)

Dạ dày bị viêm loét lâu ngày có thể để lại sẹo co rút, gây hẹp môn vị – nơi nối giữa dạ dày và tá tràng. Khi đó, thức ăn bị ứ đọng lại, không thể tiêu hóa trọn vẹn. Người bệnh thường:

• Nôn ra thức ăn cũ (sau khi ăn vài giờ)

• Đầy bụng, chán ăn, sụt cân nhanh

• Có nguy cơ suy dinh dưỡng, suy kiệt

Ung thư dạ dày

Đây là biến chứng nghiêm trọng và nguy hiểm nhất, nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa nếu phát hiện sớm đau dạ dày và điều trị kịp thời. Viêm loét mạn tính, đặc biệt do vi khuẩn HP kéo dài, là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn tới ung thư dạ dày.

Các dấu hiệu nghi ngờ ung thư bao gồm:

• Đau âm ỉ kéo dài, không đáp ứng với thuốc

• Nôn ra máu, sụt cân nhanh không rõ lý do

• Ăn ít đã no, cơ thể gầy yếu

Phác đồ điều trị đau dạ dày mới nhất hiện nay

Với sự phát triển của y học hiện đại, việc điều trị đau dạ dày đã có nhiều tiến bộ, giúp kiểm soát triệu chứng, chữa lành tổn thương và ngăn ngừa biến chứng hiệu quả hơn. Tùy vào nguyên nhân, mức độ và thể trạng của từng bệnh nhân, bác sĩ sẽ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp, cá nhân hóa. Dưới đây là những hướng điều trị đang được áp dụng phổ biến hiện nay:

Điều trị bằng thuốc Tây y

Đây là phương pháp điều trị chính cho người bị đau dạ dày cấp và mãn tính.

Thuốc kháng acid, ức chế tiết acid dạ dày

• Nhóm PPI (omeprazol, esomeprazol, pantoprazol…): Giảm tiết acid mạnh mẽ, giúp vết loét nhanh lành.

• Nhóm H2 (ranitidin, famotidin…): Ức chế histamin – chất kích thích dạ dày tiết acid.

Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày

• Sucralfate, bismuth: Tạo lớp màng bao phủ vùng loét, giúp giảm đau và phục hồi niêm mạc.

Kháng sinh tiệt trừ vi khuẩn HP

• Nếu xét nghiệm dương tính với vi khuẩn HP, bệnh nhân sẽ được điều trị bằng phác đồ 3 hoặc 4 thuốc, thường kéo dài 10–14 ngày:

  • Amoxicillin + Clarithromycin + PPI (hoặc Metronidazole nếu dị ứng)

  • Kết hợp thêm Bismuth nếu kháng thuốc

 Lưu ý: Việc dùng thuốc cần theo đơn bác sĩ, đủ liệu trình, đúng giờ để tránh kháng thuốc hoặc tái phát sau điều trị.

 Điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt

Dù dùng thuốc hiệu quả đến đâu, nhưng nếu người bệnh không thay đổi thói quen sinh hoạt, thì tình trạng đau dạ dày vẫn có thể tái phát.

 Những điều nên làm:

• Ăn đúng bữa, nhai kỹ, không ăn quá no hoặc quá đói

• Chọn thực phẩm dễ tiêu như cháo, súp, cơm mềm, rau xanh

• Uống đủ nước, ngủ đủ giấc

• Giữ tâm lý ổn định, tránh căng thẳng

 Những điều nên tránh:

• Rượu bia, thuốc lá, cà phê

• Thức ăn cay, chua, nhiều dầu mỡ

• Ăn khuya, ăn xong nằm ngay

Hỗ trợ điều trị bằng Đông y

Nhiều bệnh nhân bị đau dạ dày mãn tính, tái phát nhiều lần đã lựa chọn kết hợp điều trị bằng Đông y để nâng cao hiệu quả và giảm tác dụng phụ của thuốc Tây. Các bài thuốc Đông y chú trọng vào việc kiện tỳ, bổ vị, điều hòa khí huyết, giúp dạ dày phục hồi từ bên trong.

Một số vị thuốc thường dùng:

• Bạch truật, cam thảo, hoàng liên, ô tặc cốt – giúp giảm acid, chống viêm

• Bố chính sâm, đương quy, bạch linh – tăng cường tiêu hóa, phục hồi niêm mạc

 Lưu ý: Đông y có hiệu quả tốt nhưng cần được thăm khám bởi thầy thuốc chuyên môn, tránh tự ý sử dụng thuốc không rõ nguồn gốc.

Nội soi can thiệp và phẫu thuật (khi cần thiết)

Trong các trường hợp biến chứng nặng như xuất huyết tiêu hóa, thủng dạ dày, hẹp môn vị hoặc nghi ngờ ung thư, bệnh nhân cần được can thiệp bằng:

• Nội soi cầm máu (qua ống soi)

• Phẫu thuật cắt bỏ phần dạ dày tổn thương

Đây là lựa chọn cuối cùng khi điều trị nội khoa không còn hiệu quả.

 Cách phòng ngừa đau dạ dày tái phát tại nhà

Là bác sĩ, tôi luôn nhấn mạnh với bệnh nhân rằng: điều trị đau dạ dày chỉ là một nửa chặng đường – phòng ngừa tái phát mới là đích đến bền vững. Dù bạn có dùng thuốc tốt đến đâu, nếu không thay đổi lối sống, bệnh vẫn dễ dàng quay lại, thậm chí nghiêm trọng hơn lần đầu.

Vậy làm sao để giữ cho dạ dày luôn khỏe mạnh và không bị “hành hạ” bởi những cơn đau âm ỉ? Dưới đây là những biện pháp phòng ngừa đau dạ dày đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả mà bạn có thể thực hiện ngay tại nhà.

 Ăn uống điều độ, đúng giờ

• Tuyệt đối không bỏ bữa, đặc biệt là bữa sáng.

• Ăn chậm, nhai kỹ, không vừa ăn vừa làm việc.

• Tránh ăn quá no hoặc quá đói.

• Chia nhỏ bữa ăn nếu bạn hay đầy bụng hoặc chướng hơi.

Thói quen ăn uống đều đặn giúp dạ dày tiết dịch vị đúng nhịp sinh học, giảm nguy cơ viêm loét và đau dạ dày tái phát.

Hạn chế thực phẩm gây kích ứng

Nếu bạn từng bị đau dạ dày, hãy tránh xa các loại thực phẩm sau:

• Thức ăn cay, nóng (ớt, tiêu), chua (giấm, me), nhiều dầu mỡ

• Rượu bia, cà phê, nước ngọt có gas

• Đồ ăn quá cứng, khó tiêu hóa như thịt nướng, da gà chiên

Thay vào đó, ưu tiên thực phẩm dễ tiêu như cháo, cơm mềm, rau củ luộc, sữa ấm, chuối chín…

 Giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng

Tâm lý ảnh hưởng rất lớn đến hệ tiêu hóa. Căng thẳng kéo dài làm tăng tiết acid dịch vị, gây co bóp dạ dày bất thường. Để giảm stress:

• Dành thời gian nghỉ ngơi, thư giãn mỗi ngày

• Tập thể dục nhẹ: đi bộ, yoga, hít thở sâu

• Hạn chế thức khuya, ngủ đủ giấc

Bạn có thể không ngờ rằng chỉ cần ngủ ngon và vui vẻ thôi, cơn đau dạ dày cũng sẽ giảm đi rất nhiều.

• Không tự ý dùng thuốc giảm đau, thuốc kháng sinh hay kháng viêm nếu không có chỉ định của bác sĩ.

• Nếu phải dùng thuốc dài ngày, nên uống kèm thuốc bảo vệ dạ dày.

• Không tự mua thuốc chữa đau dạ dày bày bán trôi nổi, vì có thể chứa corticoid – gây hại lâu dài.

 Tái khám định kỳ và điều trị triệt để vi khuẩn HP (nếu có)

Vi khuẩn HP là thủ phạm âm thầm khiến đau dạ dày kéo dài, dễ tái phát. Vì vậy, sau khi điều trị, cần xét nghiệm kiểm tra HP đã hết hay chưa. Đặc biệt:

• Những người từng bị loét dạ dày – tá tràng

• Có người thân bị ung thư dạ dày

• Triệu chứng đau tái đi tái lại nhiều lần

👉 Nên nội soi và làm xét nghiệm định kỳ theo chỉ định bác sĩ.

Đông y Lê Gia – Địa chỉ uy tín hỗ trợ điều trị tăng huyết áp bằng y học cổ truyền

Với hơn 20 năm kinh nghiệm điều trị bệnh mạn tính bằng Đông y, Đông y Lê Gia tự hào:

✅ Sử dụng thảo dược sạch – rõ nguồn gốc
✅ Bài thuốc gia truyền phối ngũ bài bản, điều trị theo từng thể bệnh
✅ Kết hợp châm cứu – xoa bóp – dưỡng sinh để nâng cao hiệu quả
✅ Tư vấn tận tâm – đồng hành cùng bệnh nhân lâu dài